Ερευνητική Δραστηριότητα στο Αστεροσκοπείο Στεφανίου

Γράφει ο Κ. Σταύρος Αυγολούπης, αναπληρωτής Καθηγητής Αστρονομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης

Οι ερευνητικές περιοχές της Παρατηρησιακής Αστρονομίας, που υπηρετούνται στο Αστεροσκοπείο Στεφανίου είναι:

1. Η Μελέτη των μεταβολών της λαμπρότητας της ήρεμης κατάστασης μεταβλητών αστέρων

Οι καμπύλες φωτός της ήρεμης κατάστασης των μεταβλητών αστέρων RS Canum Venaticorum και των αστέρων εκλάμψεων dMe που προκύπτουν από μακροχρόνιες σειρές φωτοηλεκτρικών παρατηρήσεων στο Αστεροσκοπείο Στεφανίου Κορινθίας, μας δίνουν τη δυνατότητα να μελετήσουμε έμμεσα τις επιφάνειες των αστέρων αυτών. Μπορούμε δηλαδή με τη βοήθεια των καμπύλων φωτός να δημιουργήσουμε διάφορα μοντέλα, που να προσδιορίζουν τον τρόπο κάλυψης της επιφάνειας των αστέρων αυτών από κηλίδες και τη διάρκεια ζωής των κηλίδων με σκοπό να ερμηνεύουμε τα χαρακτηριστικά των καμπύλων φωτός των αστέρων, που είναι χρήσιμα για τη μελέτη της αστρικής δραστηριότητας τους. Τέλος, οι καμπύλες φωτός των κλασικών κηφειδών, που προέκυψαν από φωτοηλεκτρικές παρατηρήσεις στο Αστεροσκοπείο Στεφανίου, αποτέλεσαν χρήσιμο υλικό για τη μελέτη των ιδιοτήτων των κηφειδών που αφορούν κυρίως την εξελικτική πορεία τους.

2. Μελέτη της δραστηριότητας των αστέρων dMe και RS CV σε εκλείψεις

Οι αστέρες των δύο αυτών κατηγοριών, που αποτελούν και το 10% περίπου των Αστέρων του Γαλαξία μας, περιφέρονται πάρα πολύ γρήγορα και έχουν ζώνη μεταφοράς μεγάλου πάχους. Οι αστέρες αυτοί παρουσιάζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Μεταξύ αυτών των χαρακτηριστικών το πιο σημαντικό και συγχρόνως εντυπωσιακό είναι το φαινόμενο των εκλάμψεων. Μετά από μακροχρόνιες σειρές παρατηρήσεων της δραστηριότητας αυτών των αστέρων σε εκλάμψεις, που έγιναν στο Αστεροσκοπείο Στεφανίου Κορινθίας, έχουμε δημοσιεύσει αρκετές εργασίες σχετικές με τις εκλάμψεις, που παρατηρήσαμε και που αναφέρονται τόσο στην ταξινόμηση των εκλάμψεων και στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τους, όσο και στην κατανομή τους σε βάση εκπεμπόμενη ενέργεια.

Τα τελευταία δέκα πέντε χρόνια αναπτύξαμε αρκετές συνεργασίες με διάφορα άλλα Αστεροσκοπεία του κόσμου για ταυτόχρονες παρατηρήσεις εκλάμψεων των αστέρων αυτών στα οπτικά και στα ραδιοφωνικά μήκη κύματος, στο υπεριώδες και σε ακτίνες Χ (με τη βοήθεια δορυφόρων). Σκοπός μας είναι η μελέτη της δραστηριότητας των αστέρων αυτών σε εκλάμψεις, που έχει να προσφέρει πάρα πολλά στην έρευνα της αστρικής.

Η πρώτη διεθνώς οπτική έκλαμψη που παρατηρήθηκε στους αστέρες RS CVn παρατηρήθηκε από το Αστεροσκοπείο Στεφανίου. Είναι σημαντικό να πληροφορηθούν οι ερασιτέχνες Αστρονόμοι ότι αυτή η έκλαμψη, που άνοιξε ένα νέο ορίζοντα στην παρατήρηση των μεταβλητών αστέρων αυτής της κατηγορίας, παρατηρήθηκε, ενώ είχε πλέον τελειώσει η διεθνής συντονισμένη συνεργασία πολλών τηλεσκοπίων, και ενώ βρισκόταν πλέον κάτω από πολύ δύσκολες φωτομετρικές συνθήκες ολικής έκλειψης της Σελήνης. Η από καλή τύχη συνέχιση της παρατήρησης του ίδιου αστέρα IIPeg από το Αστεροσκοπείο Στεφανίου και από το δορυφόρο GINGA εκτός της συμφωνημένης καμπάνιας έφερε αυτή την επιτυχία.

3. Μελέτη της κατανομής των εκλάμψεων

Έχουμε μελετήσει την κατανομή των εκλάμψεων ως συνάρτηση της φάσης των αστέρων BY Dra II Peg για μεγάλες χρονικές περιόδους προκειμένου να μελετηθεί η ύπαρξη δραστήριων περιοχών στην επιφάνεια τους. Το ενδιαφέρον αυτό θέμα χρειάζεται ακόμη περισσότερο υλικό παρατηρήσεων από αυτό που υπάρχει, όχι μόνο σε μας αλλά διεθνώς, για πιο αξιόπιστα συμπεράσματα.

Έχουμε επίσης μελετήσει στους αστέρες II Peg και EV Lac την αθροιστική ενεργειακή κατανομή των εκλάμψεων, ενώ ειδικά στον EV Lac, για τον οποίο έχουμε διεθνώς το μεγαλύτερο υλικό παρατηρήσεων, μελετήσαμε και τη σχέση αυτής με το μακροπερίοδο κύκλο δραστηριότητας που παρουσιάζει.

4. Μελέτη των μεταβολών βραχείας και μακράς διάρκειας μεταβλητών αστέρων

Μεγάλη βαρύτητα τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί διεθνώς στην αναζήτηση κύκλων δραστηριότητας στους μεταβλητούς αστέρες. Διαμορφώσαμε στο Αστεροσκοπείο Στεφανίου Κορινθίας κατάλληλο σχήμα και πρόγραμμα παρατηρήσεων για την αναζήτηση τέτοιων κύκλων μεταβολών των αστέρων:

α.) βραχείας διάρκειας, που αναφέρονται στη λαμπρότητα της ήρεμης κατάστασης τους, και

β.) μακράς διάρκειας που αναφέρονται και στη δραστηριότητα τους σε εκλάμψεις και στη λαμπρότητα της ήρεμης κατάστασης τους.

Η εύρεση τόσο ενός πενταετούς κύκλου στον αστέρα EV Lac, αντίστοιχου του ενδεκαετούς κύκλου του Ήλιου και ενός σχεδόν δεκαετούς στον αστέρα ΒY Dra,όσο και η σύνδεση τους με την αντίστοιχη μακροπερίοδη μεταβολή της ήρεμης κατάστασης τους, αποτέλεσαν το περιεχόμενο αρκετών δημοσιεύσεων μας.

Συμπερασματικά, το εξαιρετικά πλούσιο και ομογενές παρατηρησιακό υλικό που συλλέχθηκε με τις παρατηρήσεις αυτές ανέδειξαν το Αστεροσκοπείο Στεφανίου σ' ένα από τα κύρια κέντρα μελέτης της αστρικής δραστηριότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Παράλληλα όμως συμμετέχει σε πολυάριθμα διεθνή προγράμματα ταυτόχρονων παρατηρήσεων μεταβλητών αστέρων, κατά τη διάρκεια των οποίων γίνονται συντονισμένες παρατηρήσεις κατάλληλα επιλεγμένων μεταβλητών αστέρων με τη βοήθεια οπτικών τηλεσκοπίων, ραδιοτηλεσκόπιων, αστρονομικών δορυφόρων κ.λ.π.