Ιστορική αναδρομή

Το ιστορικό κτιριακό συγκρότημα του μοναστηρίου με την λιτή, φρουριακή μορφή, σήμερα δυστυχώς δεν σώζεται πια. Η εικόνα του παλιού κτηρίου με την μυστηριακή αύρα, τις πολεμίστρες, τους στάβλους, τη βρύση και τη Μυρτιά, παραμένει όμως βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του τόπου και των ανθρώπων του.

Η κύρια είσοδος της μονής

Η χρονολογία ίδρυσης του μοναστηρίου δεν είναι εξακριβωμένη. Το αρχικό κτίσμα της Μονής Αγίου Δημητρίου με το τετράπλευρο σχήμα, αποτελείτο από μια μικρή εσωτερική αυλή που γύρω της αναπτύσσονταν σε δύο ορόφους οι αποθήκες και τα κελιά, ενώ στην ανατολική πλευρά βρισκόταν ο καθολικός ναός του Μοναστηρίου, που άνηκε στους τελευταίους βυζαντινούς ή στους πρώτους μεταβυζαντινούς χρόνους. Από τις πολεμίστρες μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κύρια αποστολή της Μονής ήταν η άμυνα και η φύλαξη των μοναχών αλλά και των χωριών της γύρω περιοχής από εχθρικές επιδρομές. Το Μοναστήρι περιβαλλόταν από μια έντονη μυστηριακή αύρα. Στην αυλή υπήρχε και βρύση από την οποία πήγαζε νερό και δίπλα της μια Μυρτιά που γέμιζε με το άρωμα της το αγιασμένο αυτό χώρο. Καλτερίμι οδηγούσε από το χωριό στη Μονή και κατέληγε σ' ένα μεγάλο αλώνι, που αποτελούσε το επίκεντρο της ετήσιας εορτής του Αγίου Δημητρίου. Από τις Μυκήνες και το Άγιο Βασίλειο, αλλά και από άλλα χωριά της περιοχής ερχόταν ο κόσμος, ο οποίος και φιλοξενούνταν από τους μοναχούς μετά την λήξη του πανηγυριού.

Ο λιθόστρωτος δρόμος που οδηγούσε στο μοναστήρι (1969)	Η ανατολική πλευρά της μονής με το καθολικό ναό και το αλώνι	Η σιδερένια αυλόπορτα που αντικατέστησε την ξύλινη στην Α πλευρά
© Peter van der Wal

Στην διάρκεια της λειτουργίας του το μοναστήρι πέρασε πολλές περιπέτειες και η ιστορία του έχει συνδεθεί με την τύχη της ευρύτερης περιοχής. Τα Ελληνικά και Τούρκικα έγγραφα της μονής, που σήμερα εκθέτονται στο εκκλησιαστικό μουσείου Κορίνθου μαζί με τα ιερά κειμήλια και το υπόλοιπο αρχειακό υλικό, αποτελούν ιστορικό θησαυρό, καθώς είναι τα μοναδικά χειρόγραφα της περιοχής που αναφέρονται στη Τουρκοκρατία και δίνουν σαφής εικόνα για την ζωή των ανθρώπων εκείνη την εποχή. Τεκμηριώνουν την δραστηριότητα της μονής και αναφέρονται σε πωλητήρια, χρεωστικά, υποθήκες, αξιώματα, ονόματα, επώνυμα, ονόματα μοναχών, ηγουμένων, Τούρκων, χωριών και τοποθεσίες. Σημειώνουμε εδώ ότι τα έγγραφα αυτά το 1963 μεταφέρθηκαν για λόγους ασφαλείας στη Μονή Φανερωμένης Χιλιομοδίου, επειδή η Μονή Αγίου Δημητρίου εκείνη την εποχή υπολειτουργούσε. Τα έγγραφα περισυλλέγησαν από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κορινθίας κ. Παντελεήμονα Καρανικόλα, μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν το 1991 από τον ίδιο με τον τίτλο "Έγγραφα Ιεράς Μονής Φανερωμένης Κορινθίας- Ελληνικά Τούρκικα".

Άποψη της αυλής	Το καμπαναριό του καθολικού	Ανατολική πλευρά με δύο πολεμίστρες
Φωτογραφίες από το Βιβλίο του Γιάννη Μπαλαφούτα

Επί Τουρκοκρατίας η Μονή απέκτησε σημαντική περιουσία. Εκτός από τις αφιερώσεις κτημάτων από Έλληνες κτηματίες για την αποφυγή καταπατήσεων από τους Τούρκους, η Μονή άρχισε στα μέσα του 18ο αιώνα να αγοράζει γη, κατά εκατοντάδες στρέμματα από μικρούς καλλιεργητές και από Έλληνες και Τούρκους μεγαλοκτηματίες (Τσιφλικάδες), κυρίως στη περιοχή του Αγίου Βασιλείου. Αναφέρουμε για παράδειγμα το 1787, όταν αγόρασε από τον Νικολή της γνωστής οικογένειας Νοταρά από τα Τρίκαλα, 600 στρέμματα γης στην περιοχή Αζίζι. Εκεί έχτισε και μετόχι για την πιο αποτελεσματική διαχείριση και καλλιέργεια των απέραντων κτημάτων. Επί πλέον το μοναστήρι είχε γαίες στο Στεφάνι, το Μπερμπάτι, το Γυμνό, το Ανιφί, το Χαρβάτι (Μυκήνες) και αλλού. Στην καταγραφή περιουσιακών στοιχείων του 1828- μετά την Επανάσταση- αναφέρονται συνολικά 1.450 στρέμματα γης. Το μοναστήρι είχε και σημαντική περιουσία σε ακίνητα όπως σπίτια, νερόμυλοι κλπ.

ΒΑ όψη του μοναστηρίου

© Peter van der Wal

Το μοναστήρι έδωσε το παρών του στην Ελληνική Επανάσταση, υποστηρίζοντας ηθικά και οικονομικά τον αγώνα της απελευθέρωσης. Διασώζεται έγγραφο που τεκμηριώνει την εισφορά στο ταμείο της επαρχίας 5.000 γροσιών από τον ηγούμενο του Μοναστηρίου, που ξοδεύτηκαν για πολεμοφόδια. Δυναμική υπήρξε και η υποστήριξη των στρατευμάτων του Νικηταρά στο σημαντικό γεγονός για τα ιστορικά της Ελληνικής Επανάστασης, της καταστροφής του Δράμαλη το τριήμερο 26-28. Ιουλίου του 1822. Το στρατόπεδο του Νικηταρά, των Φλεσσαίων και άλλων οπλαρχηγών βρισκόταν ως γνωστόν στο Στεφάνι. Κατά την σύγκρουση ανάμεσα στον Νικηταρά και του Δράμαλη που έγινε στις 28.07.1822 στην τοποθεσία "Μεγαμνό", στο λόφο ανατολικά του μοναστηρίου, η Μονή δέχτηκε οβίδα από κανονιά των Τούρκων. Η οβίδα αυτή σφηνώθηκε κάτω χαμηλά του καθολικού ναού και αποτέλεσε κειμήλιο της Επανάστασης στους αιώνες που ακολούθησαν.

Στην αυλή του μοναστηρίου μπροστά στο ναό του Αγ. Δημητρίου

Την συμμετοχή του στη καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη, πλήρωσε το μοναστήρι μόλις λίγους μήνες αργότερα, όταν τον Αύγουστο του 1822, ο Τούρκος Διοικητής Μαχμούτ Πασάς επιτέθηκε κατ' εντολή του Δράμαλη στη Μονή, καταστρέφοντας εν μέρη το καθολικό ναό του Αγίου Δημητρίου. Για αυτό και θεωρήθηκε τιμωρία του Αγίου Δημητρίου ο θάνατος του Δράμαλη στις 26. Οκτωβρίου του 1822. Ο ναός επισκευάστηκε το 1831 δια συνδρομή του Καθηγούμενου Μισθοφόρου Ιερομονάχου, όπως μαρτυρεί εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή.

Μετά την απελευθέρωση η Μονή παραχώρησε βοσκότοπους και καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε ακτήμονες και ποιμένες. Το 1838 δέχτηκε μειωτική απόφαση με βασιλικό διάταγμα, στο οποίο κηρύχθηκε μετόχι της Μονής Φανερωμένης Χιλιομοδίου, κατόπιν ζήτησης της τελευταίας. Η αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής υπήρξαν όμως τόσο έντονες που το 1843 η ανεξαρτησία της Μονής αποκαταστάθηκε. Στις αρχές του 20ου αιώνα με την Μονή Στεφανίου συγχωνεύτηκαν η Μονή Καλών Νήσων (1915) και το 1919 οι Μονές Λεχώβου Βράχου.

Η Μυρτιά και η Βρύση (1969)

© Peter van der Wal

Την εποχή της Ιταλογερμανικής κατοχής το 1941-44 η Μονή έζησε τραγικές ημέρες, με την απώλεια πολύτιμων κειμηλίων, ιερών βιβλίων, εγγράφων αλλά κυρίως την δολοφονία του ηγούμενου Θεοστήρικτο Ριζόγιαννη τον Ιούνιο του 1944. Ακολούθησε η παρακμή του μοναστηρίου.

Το 1952 παραχώρησε συνολικά 1093 στρέμματα γης σε ακτήμονες και ακτήμονες μικρών κτηνοτρόφων του Στεφανίου και του Αγίου Βασιλείου. Ο αριθμός τον μοναχών μειώθηκε. Οι μοναχοί που ως το θάνατο τους διέμεναν στο μοναστήρι και το φρόντιζαν ήταν ο Ιεροδιάκονος Χρυσόστομος Μπαλάφας και ο μοναχός Γρηγόρης Μπαλάφας, οι οποίοι κατάγονταν από το Στεφάνι. Εν το μεταξύ το 1961 η Μονή είχε συγχωνευτεί με την Ιερά Μονή Οδίου Ποταπίου του Λουτρακίου. Οι μοναχές όμως δεν μπόρεσαν να συντηρήσουν το ιστορικό μοναστηριακό συγκρότημα που εμφάνισε φανερά σημάδια της φθοράς του χρόνου που δεν αντιμετωπίστηκαν εγκαίρως και κατάλληλα.Το 1963 μεταφέρθηκαν τα έγγραφα και ιερά κειμήλια στη Μονή Φανερωμένης Χιλιομοδίου για λόγους ασφαλείας. Δεν θα επιστρέφονταν ποτέ.

Το μοναστήρι από το δρόμο που κατεβαίνει από το Στεφάνι

© Peter van der Wal

Το 1973 ιδρύθηκε τελικά η ανεξάρτητη Ιερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Αγίου Δημητρίου της Ιεράς Μητροπόλεως Κορινθίας με Ηγουμένη την Σαλώμη. Το καινούργιο σχήμα έδωσε μια νέα ώθηση στο μοναστήρι και το έσωσε από την οριστική εγκατάλειψη. Δεν κατάφερε όμως να σώσει το ιστορικό κτιριακό συγκρότημα που το 1979 είχε κηρυχθεί ιστορικό και διατηρητέο μνημείο λόγω της ιδιαιτερότητας της αρχιτεκτονικής του. Η σταδιακή εκ βάθρων ανακαίνιση θεωρήθηκε αναγκαία. Ο σεισμός του 1981 ήρθε να υπογράψει την καταδίκη του παλιού μοναστηρίου που αργότερα κατεδαφίστηκε.

Εικόνα του 1832

Παραθέτουμε παρακάτω μερικά στοιχεία για ηγούμενους, μοναχούς, υπηρέτες, περιουσιακά στοιχεία και την καθημερινή ζωή του μοναστηρίου. Τα στοιχείο αυτά συγκεντρώθηκαν από τον Γιάννη Μπαλαφούτα στο βιβλίο "Ιερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Αγ. Δημητρίου Στεφανίου" που εκδόθηκε για λογαριασμό της Μονής.

Ηγούμενοι και σύμβουλοι της Μονής:

Καταγραφή περιουσιακών στοιχείων το 1828

Κατάλογος Μοναχών και υπηρετικού προσωπικού το 1846

Το Κατάστιχο του 1846

Μια ενδιαφέρουσα ματιά στην καθημερινή ζωή του μοναστηρίου μας δίνει το κατάστιχο του 1846. Σύμφωνα με τα αναγραφόμενα στο κατάστιχο, τα Έσοδα της Μονής το έτος 1846 προέρχονται από: σιτάρι, κρασί, μούστο, ρακί, αγελάδα, βόδι, μοσχάρι, μελίσσια, κερί, αχλάδια, καπνό, ρετσίνι, ιερουργίες και από δίσκο στο πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου στις 26. Οκτωβρίου.

Τα έξοδα το ίδιο έτος προέρχονται από: