Ακολουθώντας τα μονοπάτια των Μυκηναίων

Η στεφανιώτικη γη συνορεύει με το περίφημο ανάκτορο των Μυκηνών και από ότι φαίνεται οι κοιλάδες του Κεφαλαρίου και του Στεφανίου είχαν ιδιαίτερη σημασία για τους κατοίκους της ακρόπολης την υστερομυκηναϊκή εποχή. Αυτό προκύπτει από τα υπολείμματα τεσσάρων αρχαίων μυκηναϊκών δρόμων που με αφετηρία την Πύλη των Λεόντων, σχηματίζουν το καλύτερο διατηρητέο οδικό δίκτυο της Μυκηναϊκής εποχής. Τρεις από τους δρόμους οδηγούν Βόρεια, προς διάφορες περιοχές της Νότιας Κορινθίας. Το τέταρτο οδηγεί Νότια προς την Προσύμνη και την περιοχή του Ηραίου. Οι δρόμοι αυτοί χρονολογούνται στα μέσα του δέκατου τρίτου αιώνα π.Χ.

Η κοιλάδα της Πρόσυμνας (δεξιά) από το Μυκηναϊκο δρόμο 1 στο Κοντοβούνι

Δύο είναι οι δρόμοι που διασχίζουν την στεφανιώτικη γη. Και είναι προφανές ότι η προσπάθεια που έγινε για την κατασκευή τους, εκφράζει την επιθυμία από πλευράς της ακροπόλεως να ενώσει τις περιοχές αυτές μαζί της. Ο πρώτος δρόμος - και ο σήμερα καλύτερα διατηρημένος- αναπτύσσεται αρχικά βόρεια, ακολουθώντας την χαράδρα. Περνάει την γέφυρα κοντά στη τοποθεσία "Δραγονέρα" και ανεβαίνει στο λόφο του Αγριοβουνάκι ή Κοντοβούνι. Από εκεί περνάει από τον αυχένα του βουνού και κατεβαίνει στην κοιλάδα του Μπερμπατιού. Περνάει πάνω από την καλά διατηρημένη κυκλώπεια γέφυρα στο Λυκοτρούπι και φτάνοντας στο ρέμα του Κεφαλαρίου (Αστεριώνα) στρίβει βόρια και ακολουθεί στη συνέχεια την μορφολογία των λόφων στην δυτική όχθη του Αστερίωνα. Αυτός ο μυκηναϊκός δρόμος είναι άριστα κατασκευασμένος, με υπολείμματα ψηλών ξερολιθιών που στήριζαν την οδό αυτή στις πολυάριθμες πλαγιές των Βουνών που ακολουθεί. Ο δρόμος αυτός αναμφίβολα σχεδιάστηκε πολύ προσεκτικά από τους Μυκηναίους, μιας και ακολουθεί την μορφολογία του εδάφους με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγονται οι απότομες κλίσεις. Το πιο πιθανών είναι να επρόκειτο για αμαξωτή οδό, αφού βρέθηκαν και ίχνη αρματοτροχιάς σε κάποιο σημείο.

Η γέφυρα στο Λυκοτρούπι

Τοπογραφικά, η πορεία του δεύτερου δρόμου μπορεί να αποτυπωθεί ευκολότερα. Η χρήση του συνεχίζεται ως τις ημέρες μας, αφού ο σύγχρονος δρόμος που συνδέει τα δύο χωριά των Μυκηνών και του Στεφανίου ακολουθεί την πορεία του. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο δρόμος αυτός ήταν ο πρώτος δρόμος που κατασκευάστηκε με κατεύθυνση την κοιλάδα του Κεφαλαρίου. Ο δρόμος αυτός μετά από 1,5 χλμ. περίπου ανατολικά του ανακτόρου διακλαδίζεται από το πρώτο και συνεχίζει την πορεία του με ΒΔ κατεύθυνση. Μέχρι πρόσφατα είχε διασωθεί κομμάτι του δρόμου στην πλαγιά του Προφήτη Ηλία, αλλά καταστράφηκε όταν κατασκευάστηκε ο δρόμος (χωματόδρομος). Τότε βρέθηκε και η μικρή "νεκρόπολη" που αποτελείται από θαλαμοειδούς τάφους.

Χάρτης των Μυκηναϊκών Δρόμων

Οι δύο δρόμοι δείχνουν να διασταυρώνονταν στην κοιλάδα του Κεφαλαρίου και συγκεκριμένα κοντά στο μικρό φρούριο ή "νεροφυλάκιο", τα κυκλώπεια τοίχοι του οποίου διακρίνονται ακόμα σε μικρό ύψωμα στις όχθες του Αστερίωνα. Πιστεύεται ότι ο δεύτερος δρόμος συνέχιζε Βόρια προς το πέρασμα του Μαυρονερίου και κατέβαινε στο κάμπο των Αρχαίων Κλεωνών. Ήταν η συντομότερη οδός ανάμεσα στις Μυκήνες και την Κορινθία- αλλά δεν πρέπει να ήταν αμαξωτή λόγου της μορφολογίας του εδάφους. Αντιθέτως ο πρώτος δρόμος δείχνει να διευκόλυνε την άμεση επικοινωνία με την Κοντοπορεία που βρισκόταν περίπου 10 χλμ. ανατολικά της κοιλάδας του Κεφαλαρίου, και η οποία ήταν η πιο σύντομη οδό από την Αργολίδα στα Ίσθμια, όπου βρισκόταν ο τοίχος της Ίσθμιας, που είχε κατασκευαστεί από του Μυκηναίους προκειμένου να αποκρούσει εισβολείς τόσο από την θάλασσα όσο και από την στεριά.

Το παλιό καλντερίμι, υπολείμματα του οποίου έχουν επισημανθεί στο παρελθόν λίγο δυτικότερα του Στεφανίου ίσως να ακολουθούσε τα χνάρια αυτού του μυκηναίκού δρόμου. Η τοποθεσία "Δίστρατα" που βρίσκεται στο δρόμο προς την κοιλάδα του Κεφαλαρίου πιθανόν να δόθηκε επειδή στην περιοχή αυτή υπήρχαν κάποτε δύο δρόμοι: Ίσως ένα σχετικά πρόσφατο καλτερίμι και ο εν λόγο μυκηναϊκός δρόμος. Επίσης η τοπική παράδοση ότι ο Αγαμέμνων πέρασε πάνω από το άρμα του από το Στεφάνι οδεύοντας προς τις Μυκήνες μετά την επιστροφή του από τον πόλεμο της Τροίας, ίσως να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού η Κοντοπορεία ήταν και ο συντομότερος δρόμος προς το λιμάνι των Κεχρεών που υπήρξε μάλλον το κύριο λιμάνι των Μυκηναίων.

Το παλιό Καλτερίμι

Η δαπανηρή κατασκευή αυτών των δρόμων και η συντήρηση τους πρέπει να έγινε για δύο κυρίως λόγους:

1. Το μυκηναϊκό κράτος είχε μια οικονομία βασισμένη κυρίως στην γεωργία αλλά και την κτηνοτροφία. Η επιτυχής εκμετάλλευση και διαχείριση των πόρων ήταν προϋπόθεση για την λειτουργία του. Έχει επισημανθεί ότι στους αρχαίους χρόνους ο Αργολικός κάμπος υπήρξε ένα ζεστό και ξηρό μέρος (Παυσανίας). Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των Μυκηναίων από γεωργικής και κτηνοτροφικής άποψης θα πρέπει συνεπώς να βρισκόταν στην ορεινή περιοχή ΒΑ του ανακτόρου, δηλαδή στην κοιλάδα του Κεφαλαρίου και στην κοιλάδα του Στεφανίου που συνεχίζουν και σήμερα (ίσως σε λιγότερο βαθμό) να αποτελούν αρκετά εύφορες περιοχές, λόγο των υπόγειων υδάτων. Λέγεται μάλιστα ότι η Μυκήνες αρδευόταν από το ρέμα του Κεφαλαρίου μέσω ενός υδραγωγείου, υπολείμματα του οποίου σώζονται ακόμη. Σε περιόδους ειρήνης οι δρόμοι αυτοί πρέπει να βοηθούσαν στην εξασφάλιση της συλλογής της αγροτικής παραγωγής και στην διευκόλυνση της διαχείρισης της γεωργίας και του εμπορίου. Τυχών μικροί οικισμοί στην περιοχή θα πρέπει με κάποιο τρόπο να διατηρούσαν την επικοινωνία με την διοίκηση του ανακτόρου. Ένα αποτελεσματικό οδικό δίκτυο θα καθιστούσε εφικτή την γρήγορη κυκλοφορία τόσο των ανθρώπων και εμπορευμάτων όσο και των πληροφοριών.

2. Ο πρώτος δρόμος κατασκευάστηκε την εποχή που οι Μυκηναίοι φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα απασχολημένοι με την ανάπτυξη μέτρων ασφαλείας για την αντιμετώπιση κάποιας ανθρώπινης απειλής. Ως γνωστόν, παρ' όλες τις προφυλάξεις που πήραν, λίγο αργότερα εκτεταμένες καταστροφές συνέβησαν στα μυκηναϊκά κέντρα, ακολουθούμενες από την ολοκληρωτική κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Η πραγματική αιτία της καταστροφής αυτής ίσως να μην μαθευτεί ποτέ, υπάρχουν όμως αρκετές ενδείξεις ότι οι Μυκηναίοι είχαν αντιληφθεί την φύση του επικείμενου κινδύνου και έκαναν τα πάντα για να αποφύγουν την μοίρα που τελικά τους βρήκε. Αυτό δείχνει ότι οι Μυκηναϊοι κατείχαν πλούτη, η προστασία των οποίων απαιτούσε τέτοια δραστικά μέτρα.

Ο αναλημματικός τείχος της Ίσθμιας, υπολείμματα του οποίου βρίσκονται σήμερα κοντά στο χώρο της αρχαίας Ίσθμιας, αποδεικνύει ότι εκτός από εχθρικές επιδρομές από την θάλασσα, ο κύριος κίνδυνος προερχόταν από την στεριά και συγκεκριμένα από τον Βορά. Το δίκτυο της άμυνας των Μυκηναίων είχε σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε, σε περίπτωση που ο εχθρός κατάφερνε να περάσει το τοίχο, να αποκρουστεί στα περάσματα προς το εσωτερικό της Πελοποννήσου (όπως έγινε 3 χιλιετίες αργότερα κατά την Ελληνική Επανάσταση με τον Δράμαλη). Ο πρώτος και ο δεύτερος Μυκηναϊκός δρόμος πρέπει να κατασκευάστηκαν κυρίως προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα δίκτυο ελέγχου και άμυνας. Οι δρόμοι αυτοί επέτρεπαν την γρήγορη αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων ή και ενισχύσεων προς όλες τις κατευθύνσεις, ώστε να σφραγιστούν τα περάσματα της Κοντοπορείας και του Μαυρονερίου. Μια εχθρική δύναμη που θα έκανε στην συνέχεια την προσπάθεια να περάσει από το κύριο πέρασμα του Τρητού (Δερβενακίου), θα έπρεπε πιθανόν να αντιμετωπίσει το κύριο σώμα του Μυκηναϊκου στρατού.

Πηγές: Bronze Age Highways at Mycenae, Anton Jansen, Echos du Monde Classique 1997

The Mycenaean Highways, Richard Hope Simpson, Echos du Monde Classique 1998