Το Άλογο

Τα άλογα που συναντούσαμε στο Στεφάνι ήταν κυρίως άλογα της Πηνείας και Μεσσαρά της Κρήτης, μικρόσωμα άλογα με ανάστημα έως 1,40μ. Ήταν άλογα πολλαπλών χρήσεων. Διακρίνονταν για την ικανότητα τους να κινούνται σε ορεινές περιοχές, με απόλυτη ασφάλεια. Είχαν υψηλή αίσθηση της ισορροπίας και αντιλαμβάνονταν εύκολα τις ανωμαλίες του εδάφους. Χρησιμοποιήθηκαν στην έλξη, σε γεωργικές εργασίες και σε μακρές διαδρομές. Είχαν την ικανότητα να διανύουν μεγάλες αποστάσεις σε δύσβατα εδάφη και διέθεταν συγχρόνως μεγάλη φυσική αντοχή. Είχαν καλό χαρακτήρα και ήταν υπομονετικά και ήρεμα. Ήταν λιτοδίαιτα, ανθεκτικά στις προσβολές και στις ασθένειες.

Άλογο του Χρήστου Γ. Παπαντωνίου στο αλώνι του Βασίλη Α. Μπαλάφα το 1963

Η φυλή Μεσσαράς καθώς και η φυλή της Πηνείας είχαν κληρονομικό το σπάνιο χάρισμα του πλαγιοτροχασμού. Πρόκειται για ένα επιπλέον βηματισμό (εκτός βάδι, τροχάδι, καλπασμό) που έδινε την δυνατότητα στον αναβάτη να μεταφερθεί γρήγορα χωρίς να υποβληθεί στην ταλαιπωρία του ανεβοκατεβάσματος όπως στον καλπασμό. Έτσι ανήκουν στις σπάνιες φυλές αλόγων βήματος του κόσμου και είναι οι παλιότερες. Στο Στεφάνι τα άλογα με αυτό το βήμα τα λέγανε "κορδοπάτηδες" ή "ραβανοτά".

Η φυλή της Πηνείας είχε αναπτυχθεί στις ημιορεινές περιοχές της Πηνείας, δηλαδή στις περιοχές Πύργου, Ανδραβίδας και Γαστούνης του Νομού Ηλείας. Η φυλή αυτή κατάγεται από τα αρχαία ελληνικά άλογα. Στην αρχαία Ολυμπία έγιναν οι πρώτες ιπποδρομίες ενώ στην Σκυλούντα της Ηλείας ο Ξενοφών έγραψε τις πραγματείες του για τα άλογα, Ιππαρχικός και Περί ιππικής τέχνης. Τα άλογα Πηνείας είχαν ύψος 1,25- 1,40 πλούσια χαίτη και ουρά, με χρωματισμό ερυθρόφαιος, ορφνομελανός, φαιός και σπανιότερα ερυθροί. Το σώμα τους ήταν ευρύ με πολύ ισχυρό τράχηλο, ευρύ στήθος και θώρακα και μυώδη οπίσθια. Τα άκρα ήταν ισχυρά.

Η φυλή της Κρήτης ή Μεσσαράς αναπτύχθηκε στο οροπέδιο της Μεσσαράς στο νομό Ηράκλειο της Κρήτης. Παρουσιάζει γνωρίσματα της Αραβικής φυλής, όπως το ευγενές, μάλλον μακρύ κεφάλι με ίσιο ή ελαφρά κυρτό προφίλ, τα μεγάλα μάτια, της μικρές και πολύ σκληρές οπλές, γιατί διαμορφώθηκε ύστερα από μακροχρόνιες διασταυρώσεις των εγχώριων φοράδων ορεινού τύπου με αραβικούς επιβήτορες που εισάγονταν κατά την Τουρκοκρατία. Υπήρχε συνήθεια να κόβουν την ουρά του αλόγου όταν ήταν μικρό. Είναι ζώο ισχυρής ιδιοσυγκρασίας και μεγάλης αντοχής. Το ανάστημα τους κυμαίνεται μεταξύ 1,20-1,40 μ. και ο χρωματισμός τους είναι ορφνός, ερυθρός,ορφνομελανός και φαίος.

Οι Στεφανιώτες ξεχώριζαν τα άλογα με ονομασίες όπως "Κορδοπάτηδες", "Ραβανοτά", "Άγρια", "Βλάχικα", "Κλέφτηκα", "Ούντρες". Τα "Άγρια", "Βλάχικα" ή "Κλέφτηκα" άλογα ήταν απόγονοι των αλόγων που οι Έλληνες κατάσχεσαν πιθανόν κατά την Επανάσταση από τους Τούρκους και που αργότερα διασταυρώθηκαν με ντόπιες φυλές. Πολλοί Στεφανιώτες εκτρέφανε άλογα, αν και οι περισσότεροι είχαν επικεντρωθεί στην παραγωγή ημίονων και διατηρούσαν για αυτό το σκοπό φοράδα.

Το δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο εκτός από τους άνδρες επιστράτευσε και όλα τα ζώα του χωριού. Μόνο τα άρρωστα και γέρικα έμειναν πίσω. Ενώ όλοι οι άντρες είχαν την τύχη να γυρίσουν, κανένα ζώο δεν γύρισε. Η ανθρωπιστική βοήθεια που εστάλη από τους δυτικούς συμμάχους μετά την λήξη του πολέμου και του εμφυλίου, περιλάμβανε και άλογα, τις λεγόμενες "Ούντρες". Έτσι εκτός από τις ντόπιες φυλές εμφανίστηκαν και ξένες, πιο μεγαλόσωμες αλλά λιγότερα κατάλληλα για το ορεινό περιβάλλον.

Ενδιαφέρον έχει να δούμε μια μαρτυρία της εποχής των Βαλκανικών Πολέμων, του 1912, που αναδεικνύει την υπεροχή των ελληνικών αλόγων σε σχέση με τα ξενόφερτα:

"Μέσα σε όλο αυτό τον αλογίσιο διεθνισμό από Ιρλανδούς, Άγγλους, Γάλλους, Αλγερινούς, Ουγγαρέζους, τα δικά μας τα ντόπια αλογάκια, μικρούτσικα και πονηρά, κορόιδευαν αυτούς τους πολυταξιδεμένους ευγενείς που είχαν τις κακές συνήθειες να θέλουν καλό στάβλο και καλό στρώμα να κοιμηθούν, να θέλουν κάθε πρωί το λουτρό τους, να θέλουν κουβέρτες να σκεπαστούν όταν έκανε κρύο, να θέλουν να τρώνε πολύ και να δουλεύουν λίγο. Τα ντόπια αλογάκια, μικρόσωμα και σφιχτοδεμένα, με τα ωραία κεφαλάκια, τα λεπτά χαρακτηριστικά και τα όμορφα μάτια, τα έχασαν μόλις είδαν την πολυτέλεια των στάβλων και τους μεγαλόσωμους κρεμανταλάδες, όλους ξανθούς, κόκκινους, μαύρους και μαυροκόκκινους και φαίνονταν να ντρέπονται για το μικρό τους ανάστημα και το χρώμα τους, το άσπρο, το ψαρί ή το σιδερόψαρο. Όταν όμως άρχισαν οι μεγάλες περιπέτειες του πολέμου, το κρύο, οι πορείες και οι νηστείες, ένας ένας από τους κοσμοπολίτες Ουγγαρέζους έχανε το ηθικό του και τις δυνάμεις του και ξαπλωνόταν κάτω στη γη, ανίκανος. Τότε τα χωριάτικα, γερά και ακατάβλητα, έσκυβαν και κάτι τους έλεγαν στο αυτί!" "Από τα άλογα που πήγαν στον πόλεμο, γύρισαν ένα στα δέκα. Και όλα ανήκαν στις ελληνικές φυλές."

Οι ελληνικές φυλές αλόγων κινδυνεύουν πλέον από την εξαφάνιση. Το Υπουργείο Γεωργίας εδώ και κάποια χρόνια έβγαλε μέτρα για την ενίσχυση της διατήρησης απειλούμενων αυτοχθόνων φυλών αγροτικών ζώων. Στην περιοχή της Πελοποννήσου ενισχύεται η εκτροφή αλόγων της Φυλής της Πηνείας, Μεσσαράς και Ηλείας με 475 Ευρώ/έτος το άτομο. Βέβαια τι να τα κάνεις τα λεφτά όταν δεν υπάρχουν -στην Ελλάδα- γενεαλογικά βιβλία στα οποία να καταχωρούνται τα άλογα, κανένας κρατικός φορέας για να παρακολουθήσει την εκτροφή αυτών των μοναδικών ζώων;

(Βιβλιογραφία: "Ο Ίππος και η εκτροφή του", Αποστόλου Μ. Ζαφράκα/ "Τα Ελληνικά ζώα χάνονται", Κατερίνα Πλασσαρά)